W 2024 roku teatr będzie obchodził 60-lecie - wierny swoim ideałom, działający na własnych zasadach, od wielu lat w niezmienionym składzie. Urodzinową fetę rozpoczyna Cyryl - Wirtualne Muzeum Historii Poznania, publikując unikatowe dokumenty z działalności Ósemek. Będzie świętował, uzupełniając kolekcję i podsycając ciekawość, cały jubileuszowy rok.

W 1964 roku w Poznaniu powstał Studencki Teatr Poezji Ósmego Dnia. Założyli go studenci filologii polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, wśród nich poeta Stanisław Barańczak i reżyser Lech Raczak, przyszłe wybitne osobowości polskiej kultury. Kierownikiem zespołu został Tomasz Szymański (później wieloletni dyrektor Teatru im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie), on też reżyserował pierwsze spektakle.

Wkrótce zastąpił go Lech Raczak, który przez kolejnych 25 lat, do 1993 roku, budował wielkość i renomę zespołu. W tym czasie wyreżyserował kilkanaście spektakli, które zawładnęły alternatywną sceną teatralną, zdobywając laury na krajowych i zagranicznych festiwalach i przeglądach (Jednym tchem, Ach, jakże godnie żyliśmy). Były to przedstawienia  zaangażowane, zbuntowane, kontestujące, często groteskowe, gestem i słowem atakujące wszelkie przejawy niegodziwości.

Obok ich kontrkulturowego kontekstu ówczesne władze komunistyczne nie mogły przejść obojętnie. Już w 1968 roku po marcowych protestach studenckich jeden z członków zespołu został zatrzymany przez milicję. Później aresztowania, przesłuchania i rewizje staną się codziennością stojących po stronie opozycji demokratycznej i wspierających Komitet Obrony Robotników członków grupy.

Teatr dostaje od miasta siedzibę, by po jakimś czasie ją stracić. Spektakle nie przechodzą przez cenzurę, są zawieszane lub zdejmowane z afisza. Pojawiają się zakazy występów. W 1979 roku teatr przechodzi instytucjonalizację, aktorzy dostają etaty, ale represje trwają, wkrótce zresztą ich miejsca pracy zostają zlikwidowane. Działają w drugim obiegu, występują głównie w kościołach, a jeżeli dostają zgodę, co zdarza się rzadko, wyjeżdżają ze spektaklami za granicę.

Od połowy lat 80. XX wieku Ósemki prezentują swoje spektakle już tylko na zachodzie Europy. Wracają na stałe w 1990 roku i nadal robią swoje. Emigracyjne doświadczenia pokazują w Ziemi niczyjej. Piętnują łajdactwo, zakłamanie, tępią obskurantyzm, nietolerancję, ksenofobię. Nie boją się, nie poddają i nie ulegają naciskom. Z całych sił szukają sensów i nadziei. W 1993 roku teatr opuszcza Lech Raczak, na stanowisku dyrektora zastępuje go na krótko Tadeusz Janiszewski, a później Ewa Wójciak.

W 2000 roku powstaje autorska Arka, uniwersalne, wielkie, piękne widowisko plenerowe, które długo było pokazywane w różnych częściach świata i nigdy nie straciło na aktualności. Potem kameralne, mroczne Teczki, autobiograficzny przekaz inwigilowanych w czasach PRL-u aktorów Ósemek. To też czas, kiedy teatr udostępnia scenę gościnnie różnym artystom i organizuje panele dyskusyjne. Na spotkania przychodzą tłumy. Mimo tego pojawiają się głosy o nieuchronnym końcu teatru, o wyczerpaniu się potencjału i pomysłów. Jednak artyści, na przekór malkontentom, znowu się odradzają, pokazując świetne spektakle - plenerowe, multimedialne Dzieci rewolucji, a ostatnio Kafkę...

Historia Ósemek to nieustanna walka - z totalitaryzmami, elitami, urzędnikami, cenzurą, głupotą. O wolność, prawdę i teatr. O wartości, którym hołdują. Teraz uznali, że nadszedł czas spojrzenia wstecz. Stworzenie archiwum Ósemek to dla historii polskiego teatru alternatywnego i teatru w ogóle rzecz fundamentalna. Cyryl korzysta na tym jubileuszowym poruszeniu. Ale przecież Ósemki nadal mają robić teatr, ósmy dzień się nie skończył!

Danuta Książkiewicz-Bartkowiak

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2023