Ukazała się w połowie lutego, opinie o niej żyją już w przestrzeni internetowej. Sam sięgnąłem po tę książkę od razu, gdy tylko była dostępna. Druga, być może najtrudniejsza dla pisarza książka, jest potwierdzeniem tego, że Żak doskonale porusza się w obszarze literatury popularnej, że nie uległ pokusie tworzenia produktu i nie zapomniał o literackich i stylistycznych obowiązkach.

Wyznacznikiem stylu pisarskiego autora może być to, że bardzo chętnie i gęsto korzysta z tła społecznego, internetowych memów, politycznych kontekstów i wszystkiego, co bieżące. Sprawnie umieszcza w swojej Dwudziestce odwołania, które pozwalają na lekturę z "elementami utożsamienia się". Dużo uwagi poświęca temu, by bohaterowie intrygi wyraźnie osadzeni byli w kontekście wydarzeń i rzeczywistości z tu i teraz. Dodaje do tego dowcip językowy, niekiedy groteskę, nie boi się ujawniać swoich opozycyjnych wobec obecnej władzy poglądów. Popularność gatunku jaki tworzy nie idzie w parze z ekonomiczną obawą, że demokratyczne usposobienie może skutkować zawężeniem grona kupujących książkę.

Ta publicystyczna warstwa, choć może niekiedy zbyt często umieszczana jako komentarz do wydarzeń, nie powoduje, by zatracił się sensacyjny charakter powieści. To pewnie wynik literackiej i stylistycznej sprawności, wcale nie tak częstej u autorów poczytnych. Literatura popularna często tworzona naprędce nie przyzwyczaiła czytelnika do tego, że wśród dialogów i kolejnych fabularnych następstw znajdzie się miejsce na ironię, karykaturę, poczucie humoru czy językowy żart. Właśnie tym wyraźnie wyróżnia się warsztat Żaka - czasami można mieć nawet wrażenie, że autor posługuje się stylistyczną żonglerką, ale pewnie właściwy umiar dojrzeje wraz z kolejnymi pozycjami. Nie ma nic złego w werwie i młodzieńczości tego pisania. Nawet gdy przytłacza szeregiem jedynie zasygnalizowanych literackich pomysłów, to chętniej o tej stylistyce powie się, że jest urocza niż nachalna.

Kompozycja Dwudziestki waha się między spokojniejszymi w rytmie rozdziałami bliższymi powieści sensacyjno - społecznej a tymi, które przynależą thrillerowi. Może różnice te nie są ilościowo idealnie wyważone, ale poszczególne formy pisania współgrają ze sobą tematycznie i fabularnie. Nie pojawiają się zbędne dygresje czy nagłe zwroty akcji motywowane jedynie koniecznością postawienia puenty. Intryga odkrywa kluczową rolę szczególnie w finalnych rozdziałach, jest tam aż gęsto od wskazówek i wydarzeń zmierzających do rozwiązania akcji. Dwudziestka wyróżnia się tym, że Żak nie skorzystał z najprostszego i najchętniej wybieranego schematu, w którym zbrodnia pociąga za sobą dochodzenie. W swoim pisaniu nie stroni od plątania wątków w oryginalny, często psychoanalitycznie motywowany sposób. To unikanie typowości dowodzi, że istnieje pisanie popularne, które dba o jakość i szanuje czytelnika oferując mu coś więcej niż rozrywkę. Żak nie prowadzi fabuły wskazówkami w opisach wydarzeń, sporo uwagi przerzuca na partie dialogowe często operujące sugestią, która warta jest wyłapania, bo ubarwia fabularne motywacje.

Dwudziestka jest powieścią bardzo witalną, ekspresyjną, napisaną z fascynacją i radością literackiego tworzenia. Może niekiedy zbyt przebija się ta autorska pozytywność tworzenia, ale to pewnie element, jaki znajdzie jeszcze równowagę w jego twórczości.

Widać, że kontynuacja jest postępem względem debiutu, więcej miejsca zyskuje natura autora - obserwatora. Cieszy, że takie propozycje literackie trafiają na rynek wydawniczy, bo to inteligentne pisanie, które dodatkowo sprawia czytelniczą radość i dostojnie prezentuje się jako reprezentant kryminału - gatunku, a nie kryminału - produktu. Poznanie się z literackimi chwytami Żaka nie przynosi rozczarowania, a wręcz pozwala zastanowić się nad charakterem poetyki i dramaturgii, a nie jedynie nad rozwiązaniem zagadki.

Michał Pabian

• Tomasz Żak, Dwudziestka
• Wydawnictwo WAB

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2022