Niezwykły i poruszający dwujęzyczny (polsko-niemiecki) album poświęcony jest jednej z najczęściej zapominanych albo wymazywanych ze zbiorowej pamięci hitlerowskich zbrodni, dokonanej już jesienią 1939 roku, wkrótce po wkroczeniu wojsk okupacyjnych na tereny Polski.
Niemcy wyrugowali z domostw i deportowali półtora miliona polskich obywateli - chrześcijan i Żydów z zachodnich i północnych ziem II Rzeczypospolitej. Przychodzili w nocy lub nad ranem z nakazem wyprowadzki, dając czasami zaledwie 15 minut na spakowanie najbardziej potrzebnych rzeczy. Na miejsce dotychczasowych polskich prawnych posiadaczy, w ich domach, w których niemal wszystko musieli pozostawić ("by niczego nie zabrakło następnemu właścicielowi") mieli zamieszkać nowi mieszkańcy - przysłani przez hitlerowców.
Książka stanowi podsumowanie wieloletniej pracy jej autorów Jacka Kubiaka, Małgorzaty Schmidt oraz Janusza Zemera - twórców wystawy "Wypędzeni 1939...", przygotowanej wspólnie ze Związkiem Miast Polskich, która była eksponowana w 25 miastach.
Autorzy poddają dramat wypędzonych szerokiej refleksji. Na początku książki zamieszczono trzy teksty, autorstwa Jacka Kubiaka, prof. Marii Rutowskiej i dr Agnieszki Łuczak. Pierwszy ze wspomnianych tekstów nakreśla historyczne tło i relacjonuje przebieg deportacji. Drugi systematyzuje obraz wysiedleń. Trzeci pokazuje szczególnie los polskiego ziemiaństwa, które niemal w całości zostało wywłaszczone ze swych domów i posiadłości. Wydawnictwo zamyka tekst Andrzeja Porawskiego, wieloletniego dyrektora Związku Miast Polskich, który wyraża nadzieję, że deportacje staną się tematem debaty i refleksji, zarówno w Polsce, jak i w Europie.
Szczególnie ważnym elementem albumu jest bogata ikonografia. Książka zawiera ponad dwieście przejmujących fotografii. Pochodzą one z zasobów Bundesarchiv w Koblencji, Archiwum IPN, Instytutu Zachodniego w Poznaniu, ale też archiwów lokalnych (muzea) czy prywatnych, rodzinnych albumów. Oglądamy osobiste dramaty i tragiczny los całych społeczności, defilady wojsk niemieckich, kolumny ludzi wygnanych ze swych domów, zdjęcia z obozów przesiedleńców, obrazy ulicznych egzekucji.
Widzimy również hitlerowskie obwieszczenia uliczne, a także zdjęcia Niemców bałtyckich i volksdeutschów z Polski wschodniej przesiedlanych do odebranych Polakom domów, mieszkań. W książce ukazane zostały kolejne losów wypędzonych: od dnia wysiedlenia po równie trudne powroty z wygnania. To bardzo ważne wydawnictwo, nie tylko jako zapis historii, ale i dowód pamięci.
Związek Miast Polskich przekazał książkę Bibliotece Raczyńskich, by dostępna w jej Filiach mogła dotrzeć do jak najszerszego kręgu czytelników.
Publikacja nie jest przeznaczona do sprzedaży.
Tomasz Janas
- "Wypędzeni 1939... Deportacje obywateli polskich z ziem wcielonych do III Rzeszy". Pod redakcją Jacka Kubiaka i Agnieszki Łuczak
- Wydawcy: Związek Miast Polskich, Instytut Pamięci Narodowej, Wydawnictwo Miejskie Posnania