Jarosław Mądry (978-1054)

Za panowania wielkiego księcia kijowskiego Jarosława Ruś osiągnęła szczyt swojej potęgi. Jarosław otrzymał od potomnych przydomek "Mądry", wsławił się bowiem jako dowódca, budowniczy i kodyfikator prawa. Odebrał Polsce Grody Czerwieńskie, zajęte przez Bolesława Chrobrego, na zawsze oddalił też zagrożenie ze strony koczowniczych Pieczyngów. Na pamiątkę zwycięstwa nad nimi wybudował w Kijowie sobór Sofijski. Jarosława nazywano "teściem Europy", ponieważ jego dzieci zasiadały na tronach państw całego kontynentu. Najbardziej znana jest Anna, żona króla Francji Henryka I, która w przeciwieństwie do męża umiała czytać i pisać. I Ruś Kijowska, i państwo Franków uległy podziałowi po śmierci swoich władców. O ile śmierć Karola Wielkiego i traktat z Verdun dały początek Francji i Niemcom, o tyle śmierć Jarosława doprowadziła Ruś do długotrwałego rozbicia dzielnicowego, a w dalszej konsekwencji do upadku w wyniku najazdu Mongołów (1237-1241).

Mykoła Amosow (1913-2002)

Przykład Amosowa pokazuje, jak Ukraińcy próbują zaliczyć w poczet swoich bohaterów osoby, które były z Ukrainą związane, ale Ukraińcami albo nie były, albo się z nimi nie utożsamiały. Ba, niekiedy odnosili się do Ukraińców wręcz wrogo. Na liście 100 oprócz Amosowa znajdziemy kilku Rosjan: Lenina, Michaiła Bułgakowa czy Igora Sikorskiego. Konstruktor śmigłowców Sikorski miał ukraińskich przodków, ale uważał się za Rosjanina. Bułgakow, Wielkorus z Kijowa, był jawnym ukrainofobem. Amosow urodził się w okolicach Wołogdy w północnej Rosji. Na Ukrainie mieszkał od 1952 roku. Był kardiochirurgiem, transplantologiem, a także biocybernetykiem. W 1963 roku wykonał pierwszą w ZSRR operację wszczepienia zastawki dwudzielnej. Wraz ze współpracownikami z kijowskiego Instytutu Cybernetyki skonstruował pierwsze na świecie roboty autonomiczne sterowane sztuczną siecią neuronową. Kierował najlepszą na Ukrainie, kijowską kliniką chirurgii serca, która nosi obecnie jego imię.

Stepan Bandera (1909-1959)

W Polsce i Rosji ma opinię zbrodniarza, na Zachodniej Ukrainie - bohatera antysowieckiego oporu. Bandera stanął na czele młodych, zapatrzonych w faszyzm i nazizm działaczy Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Chociaż za głównych przeciwników uznawali Rosję, najpierw chcieli wyzwolić spod władzy Polaków Galicję Wschodnią. W tym celu stosowali terror wobec przedstawicieli polskich władz oraz Ukraińców, którzy - ich zdaniem - kolaborowali z Polakami. W jednym z zamachów OUN zginął Bronisław Pieracki, minister spraw wewnętrznych RP. Banderowcy jeszcze przed wojną nawiązali współpracę z Abwehrą. Chociaż w hierarchii rasowej Niemcy postawili Ukraińców wyżej niż Polaków, to Hitler nie zgodził się na utworzenie państwa ukraińskiego ogłoszonego przez OUN 30 czerwca 1941 roku. Banderę uwięziono w Sachsenhausen, gdzie przetrzymywano go do jesieni 1944 roku. Zarzuca mu się odpowiedzialność za rzeź wołyńską, ale w czasie, gdy banderowcy dokonywali czystki etnicznej na Polakach, przebywał w obozie. Po wojnie Bandera został w Niemczech, gdzie podjął współpracę z wywiadem brytyjskim. Zginął w Monachium otruty przez sowieckiego agenta.

Taras Szewczenko (1814-1861)

Jest dla Ukraińców tym, kim dla Polaków jest Adam Mickiewicz. Gdyby nie fakt, że pisał po ukraińsku, prawdopodobnie zdobyłby sławę pokroju Mikołaja Gogola. Urodził się w rodzinie chłopów pańszczyźnianych na centralnej Ukrainie. Po odkryciu jego talentu poetyckiego i malarskiego został wykupiony z poddaństwa przez życzliwych mu rosyjskich artystów. Większość dorosłego życia spędził w Petersburgu. Często wracał na Ukrainę, gdzie dokumentował miejscowy folklor. Był jednym z twórców tajnego Bractwa Cyryla i Metodego, które głosiło hasło powołania słowiańskiej federacji na czele z Ukrainą. W wyniku donosu członków bractwa aresztowano, a Szewczenkę zesłano "w kamasze" do Kazachstanu z zakazem pisania i malowania. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że Szewczenko dał Ukraińcom współczesny język ukraiński i obudził w nich tożsamość narodową.

Bohdan Chmielnicki (1596-1657)

Bohater z przypadku. W wyniku sporu z polskim szlachcicem stracił majątek, co pchnęło go do ucieczki na Sicz. Tam stanął na czele największego w historii powstania kozackiego. Początkowo dawał strasznego łupnia wojskom koronnym. Szlachta z kretesem przegrała bitwy pod Żółtymi Wodami, Korsuniem i Piławcami. Kozaków udało się zatrzymać dopiero pod Zbarażem. W wyniku rozmów z przedstawicielami króla Jana Kazimierza podpisano ugodę zborowską, która oddawała Ukrainę pod kontrolę Chmielnickiego. Historiografia ukraińska uznaje ten moment za początek państwa kozackiego (Hetmanatu). Wkrótce wojna rozgorzała na nowo. Polacy pamiętają o zwycięstwie pod Beresteczkiem, tymczasem już po roku Zaporożcy odpłacili się im z nawiązką w bitwie pod Batohem. Nie będąc w stanie samemu pokonać Polaków, w 1654 roku Chmielnicki oddał Hetmanat pod opiekę cara moskiewskiego. Od tego momentu datuje się rosyjskie panowanie nad Ukrainą.

W pierwszej dziesiątce rankingu znalazła się jedna kobieta: pisarka Łesia Ukrainka. W setce było łącznie tylko 15 pań! Czy dzieje Ukrainy to wyłącznie historia mężczyzn? W żadnym wypadku. W następnym numerze opowiemy o słynnych Ukrainkach.

Igor Ksenicz

Igor Ksenicz - dr nauk społecznych w zakresie nauk o polityce, adiunkt w Instytucie Kultury Europejskiej UAM. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół Ukrainy (historii, polityki, kultury), stosunków polsko-ukraińskich, samorządu terytorialnego oraz paradyplomacji. Społecznie zaangażowany w działalność Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego POLSKA - UKRAINA w Poznaniu, Związku Ukraińców w Polsce oraz Ukraińskiego Towarzystwa Historycznego w Polsce.

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2022