Місто Познань

Bez patosu, codzienność przeplatając mignięciami wspomnień, chwilą refleksji nad tym, co wokół nas - i tak można, i warto, opowiedzieć o końcu wieku XX i początkach XXI w Europie Środkowo-Wschodniej.

Napisanie paru stron o Stanisławie Rośku okazuje się wyjątkowo trudne, prawie niewykonalne. Jak napisać o nim solidnie, nie popadając w żadną z  okolicznościowych manier? Żeby było naprawdę o nim, czyli osobnej osobie, a nie osobistości, wyróżnionej przez kapitułę poznańskiej Nagrody im. Adama Mickiewicza, tym samym wydanej na widok i osąd publiczny? Nie wiem.

Ósmy rok funkcjonowania Poznańskiej Nagrody Literackiej okazał się szczęśliwy dla Stanisława Rośka, który zdobył Nagrodę im. Adama Mickiewicza za całokształt twórczości. Z kolei Nagrodę im. Stanisława Barańczaka w tym roku wręczono poetce - Urszuli Honek. Odbierając wyróżnienie za książkę Zimowanie (Wydawnictwo WBPiCAK, 2021) powiedziała: - Osiem lat temu wysłałam swoje wiersze Mariuszowi Grzebalskiemu i pamiętam z jakim niepokojem czekałam na odpowiedź. Myślę, że chciałabym, żeby ten niepokój pozostał ze mną. Myślę, że to pomaga.

Hasłem przewodnim tegorocznego Festiwalu Fabuły jest Po sąsiedzku, a główną bohaterką niezmiennie literatura, tym razem anglosaska, ukraińska i czeska. Dziś będzie o tej ostatniej, bo w sobotnie wietrzne popołudnie w Centrum Kultury Zamek spotkaliśmy się z Anną Bolavą, autorką książki W ciemność.

- Wyobrażam to sobie, ale nie mam pojęcia, kiedy może się stać - na pytanie o kres wojny i ukraińskie zwycięstwo odpowiedziała na spotkaniu w Zamku Kateryna Babkina, autorka nagrodzonych Angelusem opowiadań Nikt nie tańczył, jak mój dziadek. - To będzie na pewno straszny dzień zważywszy na to, jakie odnieśliśmy straty. Dzień końca wojny będzie tak naprawdę początkiem walki z konsekwencjami tego, co się teraz dzieje - dodała.

Debiut dramaturgiczny Twardocha nie zaskakuje. Byka możemy traktować jak syntezę poglądów pisarza, zarówno tych, pod którymi podpisywał się własnym nazwiskiem, jak i tych, za które nadstawiali karku i policzka bohaterowie jego powieści. Czy to źle? Ależ skąd! Byk to bowiem nie tylko destylat o wyjątkowo wysokim stężeniu Twardocha, lecz również wstrząsające studium rozkładu pożycia rodzinnego i społecznego. I kolejna próba zmierzenia się ze śląskością.

Poznańskie wydawnictwo WBPiCAK wydało niedawno w serii poetyckiej złożoną i niejednoznaczną w formie publikację Joanny Oparek Małe powinności. Choć teksty znalazły swoje miejsce w serii poetyckiej, to lektura tego zbioru wywołuje szereg fantazji. Chociażby taką, by tekstów poematów, odezw, monologów, stylizowanych zagajeń móc wysłuchać w formie nagrania.

Gdzie pojawiają się przemoc i cierpienie, tam zaraz obok, na zgliszczach okaleczonej rzeczywistości, kwitną empatia i bohaterstwo. Tak wygląda nasz świat. - By go zrozumieć, oswoić, potrzebujemy języka i narracji - zaznacza Marcin Jaworski, kurator Festiwalu Fabuły. Już po raz piąty CK Zamek zaprasza na serię wyjątkowych spotkań obfitujących w fascynujące, a często i bolesne historie. Motywem przewodnim tegorocznego festiwalu będzie sąsiedzkość. Zrozumieć sąsiadów i ich dramaty znaczy bowiem zrozumieć świat.

- Chodzi o to, by nie powtarzać frazesów, które często powtarzają też dorośli, na przykład "weź się w garść", "inni mają gorzej", "nic się nie stało czy "Bóg tak chciał"- wyliczał w rozdziale Pierwsza pomoc psychologiczna Tomasz Balicki, nauczyciel wiedzy o społeczeństwie na łódzkich Bałutach, ale też terapeuta i certyfikowany interwent kryzysowy. Dalej w Nie powiem ci, że wszystko będzie dobrze - nowej książce Justyny Sucheckiej czytamy, że "możemy wesprzeć taką osobę w kryzysie, choćby opisując jej to, co obserwujemy i czujemy, że już proste »widzę, jak bardzo cierpisz« może mieć wielkie znaczenie."

Ale że feministki w XII wieku w Europie? Zdecydowanie tak! Może nie paliły staników, bo tych w garderobianym arsenale jeszcze nie było, za to w głowach i w sercach były feministkami, nawet jeśli same o sobie w życiu by tak nie pomyślały - bo żyły za klasztorną furtą.

Nowa polska proza z gracją łączy zwrot ku rubieżom ze zwrotem ku śmierci, która potrafi zawładnąć życiem. Udowodniła to Honek w świetnych Białych nocach, udowadnia to Łukasz Barys w równie dobrych i poniekąd podobnych Kościach, które nosisz w kieszeni. Laureat Paszportu "Polityki" 2021 czerpie to, co najciekawsze z XX-wiecznego nurtu literatury "ludzi marginesu", a na dodatek dodaje sporo od siebie. Za pomocą różnych odcieni szarości maluje obraz Pabianic, w którym realizm magiczny nieustannie ściera się z brutalnym realizmem codziennym.

- Czytaliśmy m.in. Rok 1984 Orwella i Małego Księcia. Jak widać, bardzo różne pozycje i to właśnie świetnie się sprawdza podczas rozmów - mówi Ryszard Kupidura* z Zamkowego Klubu Książki Ukraińskiej.

- Każda postać historyczna była człowiekiem z krwi i kości, ale polityka historyczna sprawia, że w zbiorowej świadomości istnieje tyle stereotypów. Bona była piękna, przedsiębiorcza i silna. "Urodziła się, by rządzić mężczyznami", ale polskiej szlachcie się to nie spodobało, dlatego została tłustą trucicielką. Jadwiga z kolei miała pasować do ideału żony, więc jej biografię okrojono z wielu wątków. A to z nią Krzyżacy prowadzili rozmowy dyplomatyczne! Musiała być naprawdę nietuzinkową kobietą... - mówi Agnieszka Jankowiak-Maik*, autorka książki Historia, której nie było.

Jeśli od ponad dwóch lat macie wrażenie, że zawrotną karierę w świecie mody robi dres, to zdaje się, że temu wrażeniu jest całkiem blisko do rzeczywistości. I w tym wymiarze na przestrzeni lat wszystko, co dzieje się w świecie mody, jest fascynującym wręcz obrazem historii.

- Z jakiegoś powodu Handke był tłumaczony rzadziej niż inni czołowi przedstawiciele współczesnej literatury niemieckojęzycznej, co przełożyło się na jego stosunkowo niewielką rozpoznawalność w naszym kraju. Nie uznałem tego jednak za powód do rozpaczy, ale wręcz przeciwnie - za niepowtarzalną okazję - mówi Kamil Idzikowski*, poznański tłumacz debiutujący przekładem książki Petera Handkego Strach bramkarza przed jedenastką.

Każdy, kto choć raz był młody, znajdzie w Hard Land coś z własnych doświadczeń. Czy będzie to poczucie beztroski z czasów, gdy nie trzeba było zabiegać o ubezpieczenie, czy też raczej ból odrzucenia lub pierwsze z wielkich rozczarowań - to już kwestia indywidualna. Benedict Wells zaprasza nas w sentymentalną podróż do prowincjonalnego Grady w Missouri A.D. 1985. Najlepsze w tej książce jest jednak to, co nie stara się być amerykańskie.

- Zacząłem się zastanawiać, dlaczego nie wiemy, że mieliśmy w Poznaniu takiego odkrywcę. Kroniki portugalskie podają, że bez Gaspara zaginęli by na oceanie w drodze powrotnej z Indii. Zasługa Gaspara to także odkrycie Brazylii i przyjęcie jej do grona kolonii portugalskich. Tymczasem u nas ta postać rozpłynęła się w niebycie - mówi Radosław Nawrot*, autor powieści Gaspar da Gama.

Igra z czasem i z ludzką pamięcią Georgi Gospodinow w swojej najnowszej powieści Schron przeciwczasowy. Ale nie jest to igraszka błaha, lecz głęboka, zmuszająca do refleksji zarówno jednostkowej, jak i zbiorowej.

- Kiedyś myślałam, że gdybym miała się gdzieś przenieść za granicę, to może byłby to Berlin. Ale kiedy pojechałam tam w zeszłym roku po dłuższej przerwie, to poczułam się przytłoczona. Wcześniej nie dostrzegałam, jaki jest ogromny, jak dużo czasu spędza się w metrze, przemieszczając się tylko po centrum - mówi Daria Panek-Płókarz*, autorka książki Żyj lokalnie. Dlaczego warto mieszkać z rodziną w mieście.

- Jednym z ważniejszych wątków tej powieści jest bycie Polakiem. To właściwość o charakterze deprywacyjnym, pozbawia cię więcej niż daje. Bycie Polakiem to byciem umniejszonym a priori - powiedział Maks Wolski, autor powieści Nicuś. Spotkanie z pisarzem odbyło się w czwartek w poznańskim Teatrze Polskim.